آثار تاریخی و طبیعی ایران که جهانی شده اند3

آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی، اردبیل

آرامگاه قزلباشان

مجموعه بقعه «شیخ صفی الدین اردبیلی» و جد پادشاهان صفویه در سال 735 هجری به دست فرزند او، «صدرالدین موسی»، بنا شد. در این بنا به غیر از مقبره شخی صفی، مقبره «شاه اسماعیل اول» و همسر او و جمعی از بزرگان قزلباش و صاحب منصبان صفویه هم قرار دارد. این مجموعه از لحاظ معماری و تزیینات در نوع خود منحصر به فرد است. بخش های مختلف این آرامگاه عبارتند از: چینی خانه، مسجد، جنت سرا، خانقاه، چله خانه، شهیدگاه، چراغ خانه، کتابخانه، نقاره خانه و... این بنا در سال 1389 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

میدان نقش جهان، اصفهان

میدان مستطیلی

میدان نقش جهان، در زمان صفویه به جای باغ بزرگی که در همین محل قرار داشت و نقش جهان نامیده می شد، ساخته شد. این میدان برخلاف نقشه بسیاری از میدان های جهان، به شکل مستطیل و دارای ابعادی به طول 560 متر و عرض 160 متر است. از ویژگی های این میدان، وجود ساختمان های بسیار مهم و بازاری دوطبقه در اطراف آن است. بناهای پیرامونی این میدان که هرکدام، مظهری از هنر و خلاقیت هنرمندان و مهندسان و صنعتگران ایرانی هستند، عبارتند از: بنای کاخ عالی قاپو، مسجد امام (شاه)، مسجد شیخ لطف الله و سردر قیصریه. میدان نقش جهان که در سال 1310 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده بود، در اردیبهشت ماه 1358 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

دشت لوت، خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان

لوت پهناور

دشت لوت نخستین اثر طبیعی ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. دشت لوت که گاه به اشتباه آن را کویر خطاب می کنیم، دارای ویزگی هایی است که آن را از دیگر دشت های جهان جدا و متمایز می کند. مساحت این دشت حدود 36 هزار کیلومتر مربع یا دو میلیون و 300 هزار هکتار و مساحت حریم آن 17 هزار کیلومتر مربع یا یک میلیون و 700هزار هکتار است و وسعت آن از مساحت بعضی کشورهای جهان بیشتر است. این منطقه علاوه بر ویژگی های طبیعی دارای محوطه هایی باستانی با قدمتی بیش از پنج هزار سال است و از جمله این مناطق باید به ناحیه شهداد اشاره کرد. دشت لوت در 27 تیرماه 1395 با رای تمامی اعضای کمیته میراث جهانی به عنوان اولین اثر طبیعی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

کاریزهای ایران؛ خراسان رضوی، خراسان جنوبی، یزد، کرمان، مرکزی و اصفهان

آبرسانی زیرزمینی

مجموعه 11 قنات یا کاریز با قدمتی نزدیک به دو هزار سال در 25 تیرماه 1395 در چهلمین اجلاس یونسکو به عنوان بیستمین اثر جهاین ایرانی به ثبت رسید. این کاریزها عبارتند از: قصبه گناباد، بلده فردوس، زاچ حسن آباد، آسیاب آبی میرزانصرالله مهریز، جوپار کرمان، اکبرآباد و قاسم آباد بروات بم، مون اردستان، وزوان اصفهان، مزدآباد اصفهان و ابراهیم اصفهان.

مجموعه کلیساهای آذربایجان، آذربایجان شرقی و غربی

مسیحی های وطنی

به دنبال تلاش های سازمان میراث فرهنگی و شورای خلیفه گری ارامنه، مجموعه ای از کلیساهای تاریخی ایران در سال 1387 به عنوان میراث جهانی به ثبت رسیدند. این کلیساها عبارتند از:

کلیساهای تادئوس مقدس: به دلیل دفن یکی از حواریون در سال 66 میلادی در آن، ارزش بسیاری در میان پیروان حضرت مسیح (ع) دارد.

کلیسای سنت استپانوس: در نود و هفت کیلومتری کلیسای تادئوس در آذربایجان شرقی واقع شده است و به دلیل معماری و تزیینات تاریخی ارزش فراوان دارد.

کلیسای مریم مقدس: در روستای دره شام قرار دارد و قدمت آن نزدیک به 400 سال است.

کلیسای آندره ورتی یا چوپان: در ساحل رودخانه ارس و در مجاورت یک گورستان تاریخی قرار دارد.

کلیسای مریم یا زورزور: در دوازده کیلومتری جنوب ماکو است.

مجموعه پاسارگاد، فارس

شهر هخامنشی

مجموعه تاریخی پاسارگاد شامل آرامگاه کوروش کبیر، باغ پادشاهی، کاخ دروازه، کاخ بارعام، کاخ اختصاصی، آرامگاه کمبوجیه، محوطه مقدس و تنگه بلاغی در سال 1383 با صد در صد آرا در فهرست میراث فرهنگی جهانی یونسکو ثبت شد.این مجموعه، بازمانده ای تاریخی و بسیار مهم از دوران هخامنشی است که در محل استقرار اصلی قوم پاسارگاد از جمله اقوام آریایی، در مساحتی نزدیک به 7127 هکتار ساخته شده است.

آثار تاریخی و طبیعی ایران که جهانی شده اند

تخت جمشید؛ فارس

تخت ناتمام

در طول جغرافیایی 53 درجه و 54 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 29 درجه و 56 دقیقه شمالی در استان فارس و در دشت مرودشت، در دامنه کوه رحمت، بنایی بی مانند روی صفه ای با تختگاهی دست ساز قرار دارد که بنابر قول سازندگان آن، «پارسه» نامیده می شده است. این بنا در طول سال ها نام های گوناگون داشته و امروز به نام «تخت جمشید» در تمام جهان معروف است.

در سال 1310، پروفسور «ارنست هرتسفلد» (Ernst Emil Herzfeld) از سوی «موسسه خاورشناسی دانشگاه شیکاگو» حفاری و اکتشاف رسمی و جدی در این سازه باستانی را آغاز کرد. این سازه، ابتدا در 24 شهریور 1310 در فهرست آثار ملی ایران جای گرفت و سپس با گذشت چندین سال، در سال 1353 از سوی سازمان یونسکو در فهرست میراث جهانی قرار گرفت.

ساخت تخت جمشید حدود سال 51 پیش از میلاد به دستور «داریوش بزرگ» هخامنشی آغاز شد و تا 50 سال بعد از آن ادامه پیدا کرد. به این ترتیب که داریوش بزرگ و سپس «خشایارشا» و سپس «اردشیر اول» به ترتیب کار ساخت و تکمیل تخت جمشید را بر عهده داشتند. براساس یافته ها و شواهد، به نظر می آید کار ساخت تخت جمشید طی دوره های بعد هم ادامه داشته و درواقع هرگز به پایان نرسیده است.

مجموعه باغ های ایرانی فارس، مازندران، اصفهان، کرمان، یزد و خراسان

بهشت زمینی

«پردیس»، «بهشت»، «نگارستان»، «بستان»، «فردوس» و «مینو»، همه به مجموعه ای از گیاهان و آب نماها، جوی ها، کوشک و سرا و احتمالا حیوانات و پرندگان که در میان یک دیوار بلند قرار دارند و تداعی کننده فردوس آسمانی در زمین هستند، اطلاق می شود. ساختار ویژه و ممتاز و معماری باستانی و ریشه دار این باغ ها که به نام باغ های ایرانی معروف هستند، نشان دهنده اوج هنر و آشنایی مهندسان و معماران ایرانی با ریاضیات و هندسه و اصول زیبایی شناسی و نشان از هماهنگی و تلفیق و پیوند انسان با طبیعت است. مجموعه نه باغ ایرانی شامل باغ های پاسارگاد، ارم، چهلستون، فین، عباس آباد، شازده، دولت آباد، پهلوان پور و اکبریه به صورت یک جا در سال 1390 در فهرس میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

برج گنبد قابوس، گلستان

به سوی آسمان

گنبد قابوس، در زمان سلطنت «شمس المعالی قابوس بن وشمگیر» از پادشاهان زیاری در شهر هیرکانی، گنبد کاووس فعلی، در سال 375 هجری شمسی بنا شده است. سبک معماری این برج که بلندترین برج تمام آجری جهان است، سبک رازی است. بلندی این برج به همراه پی آن، 72 متر و بلندی گنبد آن 18 متر است. گنبد قابوس هم در سال 1391 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.

مسجد جامع اصفهان، اصفهان

شاخص معماری اسلامی

مسجد جامع اصفهان با ابعادی نزدیک به 170 در 140 متر در شمال شرقی اصفهان قرار دارد. قدمت این مسجد به پیش از اسلام بر می گردد و پیش از آن که تبدیل به مسجد شود، به صورت آتشکده مورد استفاده بوده است. احتمالا پس از ورود اسلام، مسجدی بر پایه همان آتشکده قدیمی متعلق به دوره ساسانیان بنا شده است که آن هم در طول تاریخ ویران شده و مسجد فعلی روی ویرانه های آن ساخته شده است.

معماران، این مسجد را بازتابی از هنر بیزانس و هنر کلاسیک در قالب بنای اسلامی می دانند. در این مسجد شخصیت های مهم و معروفی همچون «محمدباقر مجلسی» مدفون هستند. این بنا در سی و ششمین اجلاس یونسکو در سال 1391 در فهرست میراث جهانی ثبت شد.

مجموعه ارگ بم، کرمان

پس از زلزله

بزرگ ترین بنای خشتی جهان در مجاورت جاده قدیمی ابریشم در کنار شهر بم قرار دارد. ارگ بم، از روزگار اشکانیان و شاید هم دوران هخامنشی تا دوره قاجار قابل سکونت و مورد استفاده بود. این سازه بزرگ در سال 1382 در اثر زلزله خسارات فراوانی دید و به همین دلیل در فهرست میراث جهانی در خطر درآمد، اما بازسازی و توجه مردم و مسئولین و همکاری 12 کشور خارجی باعث شد تا ضمن حفظ و مرمت آن، این اثر تاریخی، در سال 1392 از فهرست میراث در خطر بیرون بیاید.

تخت سلیمان، آذربایجان غربی

عبادت در دل طبیعت

در نزدیکی تکاب، مجموعه ای از سازه های باستانی قرار دارد که اطراف یک دریاچه طبیعی ساخته شده است. مورخان بر این باورند که این محل همان شهر «شیز» یا «گنزک» باستانی است که روزگاری مقر آتشکده بیار مهم «آذرگشسب» بوده است. تخت سلیمان از روزگار مادها محل استقرار اقوام مختلف بودهاست. این مجموعه بنا، در 29 آذرماه 1316 در فهرست آثار ملی ایران و در سال 1382 در فهرست میراث فرهنگی جهانی یونسکو ثبت شد.