آثار تاریخی و طبیعی ایران که جهانی شده اند

تخت جمشید؛ فارس

تخت ناتمام

در طول جغرافیایی 53 درجه و 54 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 29 درجه و 56 دقیقه شمالی در استان فارس و در دشت مرودشت، در دامنه کوه رحمت، بنایی بی مانند روی صفه ای با تختگاهی دست ساز قرار دارد که بنابر قول سازندگان آن، «پارسه» نامیده می شده است. این بنا در طول سال ها نام های گوناگون داشته و امروز به نام «تخت جمشید» در تمام جهان معروف است.

در سال 1310، پروفسور «ارنست هرتسفلد» (Ernst Emil Herzfeld) از سوی «موسسه خاورشناسی دانشگاه شیکاگو» حفاری و اکتشاف رسمی و جدی در این سازه باستانی را آغاز کرد. این سازه، ابتدا در 24 شهریور 1310 در فهرست آثار ملی ایران جای گرفت و سپس با گذشت چندین سال، در سال 1353 از سوی سازمان یونسکو در فهرست میراث جهانی قرار گرفت.

ساخت تخت جمشید حدود سال 51 پیش از میلاد به دستور «داریوش بزرگ» هخامنشی آغاز شد و تا 50 سال بعد از آن ادامه پیدا کرد. به این ترتیب که داریوش بزرگ و سپس «خشایارشا» و سپس «اردشیر اول» به ترتیب کار ساخت و تکمیل تخت جمشید را بر عهده داشتند. براساس یافته ها و شواهد، به نظر می آید کار ساخت تخت جمشید طی دوره های بعد هم ادامه داشته و درواقع هرگز به پایان نرسیده است.

مجموعه باغ های ایرانی فارس، مازندران، اصفهان، کرمان، یزد و خراسان

بهشت زمینی

«پردیس»، «بهشت»، «نگارستان»، «بستان»، «فردوس» و «مینو»، همه به مجموعه ای از گیاهان و آب نماها، جوی ها، کوشک و سرا و احتمالا حیوانات و پرندگان که در میان یک دیوار بلند قرار دارند و تداعی کننده فردوس آسمانی در زمین هستند، اطلاق می شود. ساختار ویژه و ممتاز و معماری باستانی و ریشه دار این باغ ها که به نام باغ های ایرانی معروف هستند، نشان دهنده اوج هنر و آشنایی مهندسان و معماران ایرانی با ریاضیات و هندسه و اصول زیبایی شناسی و نشان از هماهنگی و تلفیق و پیوند انسان با طبیعت است. مجموعه نه باغ ایرانی شامل باغ های پاسارگاد، ارم، چهلستون، فین، عباس آباد، شازده، دولت آباد، پهلوان پور و اکبریه به صورت یک جا در سال 1390 در فهرس میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

برج گنبد قابوس، گلستان

به سوی آسمان

گنبد قابوس، در زمان سلطنت «شمس المعالی قابوس بن وشمگیر» از پادشاهان زیاری در شهر هیرکانی، گنبد کاووس فعلی، در سال 375 هجری شمسی بنا شده است. سبک معماری این برج که بلندترین برج تمام آجری جهان است، سبک رازی است. بلندی این برج به همراه پی آن، 72 متر و بلندی گنبد آن 18 متر است. گنبد قابوس هم در سال 1391 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.

مسجد جامع اصفهان، اصفهان

شاخص معماری اسلامی

مسجد جامع اصفهان با ابعادی نزدیک به 170 در 140 متر در شمال شرقی اصفهان قرار دارد. قدمت این مسجد به پیش از اسلام بر می گردد و پیش از آن که تبدیل به مسجد شود، به صورت آتشکده مورد استفاده بوده است. احتمالا پس از ورود اسلام، مسجدی بر پایه همان آتشکده قدیمی متعلق به دوره ساسانیان بنا شده است که آن هم در طول تاریخ ویران شده و مسجد فعلی روی ویرانه های آن ساخته شده است.

معماران، این مسجد را بازتابی از هنر بیزانس و هنر کلاسیک در قالب بنای اسلامی می دانند. در این مسجد شخصیت های مهم و معروفی همچون «محمدباقر مجلسی» مدفون هستند. این بنا در سی و ششمین اجلاس یونسکو در سال 1391 در فهرست میراث جهانی ثبت شد.

مجموعه ارگ بم، کرمان

پس از زلزله

بزرگ ترین بنای خشتی جهان در مجاورت جاده قدیمی ابریشم در کنار شهر بم قرار دارد. ارگ بم، از روزگار اشکانیان و شاید هم دوران هخامنشی تا دوره قاجار قابل سکونت و مورد استفاده بود. این سازه بزرگ در سال 1382 در اثر زلزله خسارات فراوانی دید و به همین دلیل در فهرست میراث جهانی در خطر درآمد، اما بازسازی و توجه مردم و مسئولین و همکاری 12 کشور خارجی باعث شد تا ضمن حفظ و مرمت آن، این اثر تاریخی، در سال 1392 از فهرست میراث در خطر بیرون بیاید.

تخت سلیمان، آذربایجان غربی

عبادت در دل طبیعت

در نزدیکی تکاب، مجموعه ای از سازه های باستانی قرار دارد که اطراف یک دریاچه طبیعی ساخته شده است. مورخان بر این باورند که این محل همان شهر «شیز» یا «گنزک» باستانی است که روزگاری مقر آتشکده بیار مهم «آذرگشسب» بوده است. تخت سلیمان از روزگار مادها محل استقرار اقوام مختلف بودهاست. این مجموعه بنا، در 29 آذرماه 1316 در فهرست آثار ملی ایران و در سال 1382 در فهرست میراث فرهنگی جهانی یونسکو ثبت شد.